ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ
Από δημοσίευμα του Πανεπιστημίου του Yale 09.04.2020
O DAVID QUAMMEN είναι αμερικανός συγγραφέας, έχει γράψει 15
βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης με θέμα τον φυσικό κόσμο και την αλληλεπίδρασή
του με τον άνθρωπο, ενώ άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στο National Geographic, τους New York Times και άλλα περιοδικά.
Η πανδημία από τον κορωναϊό δεν ήταν έκπληξη γι’ αυτόν.
Tο βιβλίο του Spillover (Το Ξεχείλισμα) που δημοσίευσε
το 2012 προκάλεσε αίσθηση, καθώς είχε προβλέψει το ενδεχόμενο για ένα τέτοιο
σενάριο, εξηγώντας παράλληλα με ποιο τρόπο
– στο βαθμό που συνεχίζουμε να διαταράσσουμε τις ισορροπίες στο φυσικό
κόσμο – αυξάνεται η διασπορά ιών από τους ζωικούς
πληθυσμούς στον άνθρωπο.
Μια πανδημία σαν αυτή από τον Covid19 ήταν αναπόφευκτη, μας λέει ο Quammen. Αυτό που δεν ήταν αναπόφευκτο είναι το γεγονός ότι μας βρήκε – παρά τις
προειδοποιήσεις των επιστημόνων 10 χρόνια τώρα – εντελώς απροετοίμαστους.
 |
| Κατάσχεση από τις κινεζικές αρχές φορτίων μοσχογαλής λόγω της επιδημίας SARS το 2004 |
Κατ’ αρχάς αναγνωρίστηκε η επικινδυνότητα του ιού SARS, κορωναϊού και αυτού, οπότε η ομάδα των κορωναϊών βρέθηκε στο επίκεντρο
του ενδιαφέροντος των επιστημόνων. Μάθαμε ακόμα ότι διάφορα είδη μικρών,
εντομοφάγων νυχτερίδων, που ζουν, μεταξύ άλλων, στην Νότια και
Κεντρική Κίνα κουρνιάζοντας σε σπηλιές, αποτελούν σε άλλοτε άλλο βαθμό φορείς
κορωναϊών.
Έτσι, μια ομάδα ερευνητών του Ινστιτούτου Ιολογίας της Γουχάν επισκέφθηκαν
σπηλιές στην επαρχία Γιουνάν και πήραν δείγματα αίματος από νυχτερίδες για να
διαπιστώσουν τη μόλυνση από κορωναϊούς, και, το 2017, έκαναν μια δημοσίευση
ανακοινώνοντας την ανακάλυψη ενός νέου ιού, του οποίου είχαν αναλύσει και την
γονιδιακή αλληλουχία.
Αυτό που κάνει πολύ πιθανό να είναι οι νυχτερίδες το επικρατέστερο ρεζερβουάρ
των ιών αυτών είναι το γεγονός ότι ανήκουν σε μια τάξη θηλαστικών με απίστευτη βιοποικιλότητα.
Ένα στα τέσσερα είδη θηλαστικών στον πλανήτη ανήκει σε κάποιο είδος νυχτερίδας,
άρα έχουν πολύ μεγάλη έκφραση μεταξύ των θηλαστικών.
Ύστερα, οι νυχτερίδες ζουν πολύ – κάποιες ζουν 18 με 20 χρόνια. Ζώντας τόσο
πολύ, συνωστισμένες κατά δεκάδες χιλιάδες στα τοιχώματα σπηλαίων και περνώντας τον
ιό ασταμάτητα απ’ το ένα ζώο στο άλλο, ο
ιός δεν παύει να κυκλοφορεί μέσα στον πληθυσμό .
« Βρέθηκα στην Κίνα την περίοδο που, μετά την επιδημία SARS το 2003, είχαν επιβληθεί κατασταλτικά μέτρα στο εμπόριο άγριων ζώων. Τότε
τα βατράχια και οι χελώνες ήταν ακόμα νόμιμα. Νυχτερίδες δεν είχα δει. Είδα
όμως τεράστια φορτία από άγρια πουλιά που δεν προορίζονταν για κατοικίδια, αλλά
για βρώσιμα, μέσα σε κλουβιά όπου έρρεαν βρωμόνερα και αίματα, και που η σφαγή
τους γινόταν σε εντελώς ανθυγιεινό περιβάλλον.
Έχει γίνει ένα είδος μόδας στην Κίνα να τρώνε άγρια ζώα: σκαντζόχοιρους, ποντικούς των αγρών,
μοσχογαλές και μυρμηγκοφάγους, νυχτερίδες, βατράχια, φίδια, χελώνες κλπ.
Τέτοιες αγορές λειτουργούσαν ανοιχτά. Μετά την ενεργοποίηση των κανονισμών,
λόγω της επιδημίας SARS, το εμπόριο άγριων ζώων ακολούθησε παράνομες
διαδρομές, απ’ τη πίσω πόρτα. Κάποιοι ισχυρίζονται πως αποτελεί παλιά παράδοση
για την Κίνα και πως θα χρειαστεί μεγάλη εκπαίδευση του κόσμου ώστε να βγει απ’
τη ζωή τους. Άνθρωποι που έχουν μελετήσει όμως τις παλιές κινεζικές πηγές το
διαψεύδουν. Οι αρχαίες πηγές μιλούν για το αντίθετο “Μη τρώτε άγρια ζώα, είναι βλαβερά για την υγεία”.
Όλα αυτά τα περί παράδοσης φαίνεται να είναι μύθος. Είναι άλλο πράμα να
σιτίζεσαι με κυνήγι στην Αφρική ή αλλού, όπου για τους στερημένους πληθυσμούς
στα χωριά, κοντά σε δάση, το κυνήγι είναι η περιζήτητη πηγή πρωτεϊνης. Είναι
αλήθεια, ωστόσο, πως και στην Αφρική γίνεται εμπορική εκμετάλλευση. Φορτία με
σφαγμένους χιμπατζήδες μεταφέρονται με πλοία και φορτηγά στις μεγάλες πόλεις,
όπου υπάρχει κόσμος που χρυσοπληρώνει ένα εξωτικό γεύμα από κρέας χιμπατζή.
Είναι μόδα στην Αφρική, όπως ακριβώς στην Μοντάνα, όπου ζω εγώ, τρώμε την άλκη και το
ελάφι και λέμε πως τρώμε “πράμα άγριο”.
Εκεί λοιπόν βρίσκεται το πρόβλημα.
Η σχέση μας με τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο
έχει γίνει καταναλωτική, βίαιη και αποσταθεροποιητική.
Η συνέπεια είναι να
ξεφεύγουν οι ιοί από τους φυσικούς τους ξενιστές. Όλα αυτά τα είδη άγριων ζώων
φιλοξενούν τους δικούς του μοναδικούς ιούς. Μπαίνουμε εμείς στο τροπικό δάσος
με την δική του βιοποικιλότητα, κόβουμε δένδρα, αιχμαλωτίζουμε ζώα ή τα
σκοτώνουμε για τροφή, προσφέροντας έτσι την ευκαιρία στους ιούς αυτούς να
γίνουν δικοί μας, να βρουν ένα καινούργιο φιλόξενο ξενιστή. Και άπαξ και
περάσει ο ιός από μολυσμένο ζώο σε άνθρωπο, κάνει πάρτι. Μπορεί να απλωθεί με
επιτυχία σ’ όλο τον κόσμο, όπως ακριβώς συμβαίνει τώρα με τον κορωναϊό.
Όλες οι ανθρώπινες επιλογές – το τί τρώμε, πόσο ταξιδεύουμε, πόση ενέργεια
καταναλώνουμε, το πόσα παιδιά κάνουμε, το πού ζούμε και τι αγοράζουμε, το
κινητό ή το computer που έχουμε, όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν τις επιπτώσεις τους
στον υπόλοιπο φυσικό κόσμο. Πάρτε για παράδειγμα τα κινητά. Τα κινητά έχουν πυκνωτές
από ταντάλιο. Το ταντάλιο απαντά στο κολτάν (coltan), ένα τανταλικό ορυκτό που εξορύσσεται σε λίγες
μόνο περιοχές, όπως στο Ανατολικό Κογκό, όπου βρίσκει κανείς γορίλλες,
νυχτερίδες και άλλα. Εγώ έχω κινητό, που σημαίνει ότι μεταλλωρύχοι έχουν σταλεί
εκεί για να βγάλουν απ’ τη γη το κολτάν, που είναι απαραίτητο για την κατασκευή
του. Τί να τρώνε εκεί που βρίσκονται, άλλο από κυνήγι; Δεν είναι το πόσα αεροπορικά ταξίδια κάνει κανείς το χρόνο,
αρκούν αθώες καθημερινές ανθρώπινες επιλογές που μας κάνουν άθελά μας συμμέτοχους.
Τα ίδια τα ζώα ξενιστές δεν επηρεάζονται απ’ τους
ιούς αυτούς, προφανώς γιατί οι ιοί ζουν στους πληθυσμούς αυτούς επί χιλιάδες ή
και εκατομμύρια χρόνια, υπάρχει αμοιβαία προσαρμογή. Η κατάσταση που επικρατεί
ανάμεσα στον ιό και το ζώο ξενιστή είναι ότι ο ιός διατηρείται μέσα του σε πολύ
χαμηλά επίπεδα. Δεν εξαπλώνεται ραγδαία μέσα στον οργανισμό του ζώου, δεν
πολλαπλασιάζεται με ταχείς ρυθμούς, ώστε να καταστρέφει τα όργανά του. Απλά
λαθροβιεί.
Κάποια στιγμή μπορεί να “ξεχειλίσει”, περνώντας σ’ έναν καινούργιο ξενιστή, για
παράδειγμα, στον άνθρωπο. Μπαίνει σε νέο περιβάλλον. Αν ο ιός διαθέτει μεγάλη
προσαρμοστικότητα, θα επιχειρήσει να βρει τη θέση σ’ αυτό. Θα πολλαπλασιαστεί
στο πρώτο κύτταρο, μετά θα περάσει στο δεύτερο. Θα φτάσει στο αναπνευστικό, και
να που του δίνεται η ευκαιρία, με τον βήχα που προκαλεί, να εκτοξευτεί και να
περάσει και στον επόμενο ξενιστή.
Έχει πια γίνει ένας ανθρώπινος ιός που μπορεί
να ταξιδεύει από άτομο σε άτομο. Πρόκειται για μια καινούργια σχέση. Δεν είναι
μια σχέση που εξελίχθηκε αμοιβαία σε απέραντο βάθος χρόνου, τώρα θα πολλαπλασιαστεί
όσο πιο γρήγορα μπορεί, θα εκμεταλλευτεί την ευκαιρία να θριαμβεύσει στην
εξελικτική του πορεία, περνώντας απ’ τον ένα ξενιστή στον επόμενο, σημειώνοντας υψηλές επιδόσεις. Και πριν καλά καλά το
καταλάβουμε έχει μετατραπεί σε έναν από τους πιο πετυχημένους ιούς στον κόσμο.
Αυτά μας λέει η οικολογία και η εξελικτική βιολογία.!
Αυτός είναι, άλλωστε ο λόγος που εδώ και 20
χρόνια ασχολούμαι με αυτό τον τομέα, που συνδέει οικολογία με βιολογία. Άρχισα να διαβάζω για τον Έμπολα και αναρωτήθηκα που να πηγαίνει άραγε, όταν δε
σκοτώνει ανθρώπους. Μα, θα υπάρχει κάποιος ξενιστής, που είναι το ρεζερβουάρ
του. Ποιος είναι αυτός ο ξενιστής; Δεν το ξέρουμε. Δεν έχει ανακαλυφτεί ακόμα.
Παραμένει μυστήριο.
Δυστυχώς πότε δεν είναι αρκετά τα χρήματα γι’
αυτού του είδους την έρευνα. Το πρόβλημα είναι πως, όσο δεν υπάρχει επιδημία, κανείς
δεν ασχολείται με την έρευνα των νέων ιών, παύει το ενδιαφέρον για
χρηματοδότηση. Όταν πάλι έρχεται η επιδημία, έχουμε μια επείγουσα υγειονομική
κατάσταση, οπότε πάλι δεν έχεις τα χρήματα να κάνεις βασική έρευνα για να
εντοπίσεις τον ξενιστή. Δε μπορείς να πας στη Λιβερία, στη Σιέρα Λεόνε ή τη Γουινέα
φορώντας τη λευκή σου μπλούζα και να πεις “Δεν ήρθαμε για τους αρρώστους, αλλά για να μπούμε στο δάσος σας και να
μαζέψουμε δείγματα αίματος από τις νυχτερίδες”.
Υπάρχουν οργανώσεις που κάνουν εξαιρετική δουλειά,
μα πάλι τα χρήματα δεν επαρκούν, όπως ακριβώς δεν επαρκούν για χρηματοδότηση
μέτρων ετοιμότητας απέναντι στη μελλοντική πανδημία. Αν ξοδέψεις μερικά δισεκατομμύρια
για να είσαι έτοιμος, αλλά η πανδημία δεν έρθει, θα υποστείς την κριτική και το
πολιτικό κόστος για χρήματα που πήγαν χαμένα.
Υπάρχουν ωστόσο πράγματα που μπορούν να
γίνουν. Μπορούμε να μειώσουμε τόσο τον κίνδυνο να ξεφύγει ένας ιός, όσο και το
ενδεχόμενο, ξεφεύγοντας να προκαλέσει ενδημία, επιδημία και πανδημία. Όσο λιγότερη
επαφή έχουμε με άγρια ζώα, τόσο μικραίνει η πιθανότητα να ξεφύγει ένας νέος επικίνδυνος
ιός στον πρώτο άνθρωπο. Πώς θα γίνει αυτό: απαγορεύοντας το εμπόριο άγριων ζώων, παύοντας να τρώμε το κρέας τους,
σταματώντας να ανατρέπουμε τις ισορροπίες στα διαφορετικά οικοσυστήματα. Έτσι μόνο
θα μειωθούν οι ευκαιρίες για ένα νέο ιό να ”ξεχειλίσει”, μολύνοντας τον ένα, τον πρώτο άνθρωπο. Από τη στιγμή
που θα συμβεί κάτι τέτοιο, μπορούμε να βελτιώσουμε τις επιστημονικές και
τεχνολογικές μεθόδους μας για άμεση ανίχνευση, καθώς και τα μέτρα δημόσιας υγείας,
ώστε να περιορίζεται η επέκταση πριν φτάσει να εξελιχθεί σε πανδημία.
Τέτοια σοβαρά γεγονότα δεν συμβαίνουν κάθε
χρόνο, μπορούν όμως να συμβούν μια στα 10 χρόνια, κι ένας νέος πραγματικά
επικίνδυνος ιός να ξεπηδήσει από μια οποιαδήποτε χώρα. Μεταφέρεται με τα αεροπορικά
ταξίδια και καλπάζει σ’ όλο τον κόσμο. Μπορούμε να έχουμε real-time, σε πραγματικό χρόνο, ανίχνευση του ιού και έγκαιρο εντοπισμό των κρουσμάτων στα σημεία ελέγχου των αεροδρομίων, αρκεί να αναπτύξουμε την κατάλληλη τεχνολογία .
Πίστευα πως είμαστε ήδη σε θέση να το κάνουμε (στην περίπτωση
του Covid), μιας και ακούω για τέτοια μέτρα εδώ και 10
χρόνια, όμως τίποτα δεν έχει γίνει ακόμα ».
Το άρθρο: Spillover Warning: How We Can Prevent the
Next Pandemic
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου